Όλοι μας έχουμε ακούσει για τον ψυχολογικό εκφοβισμό στο σχολείο. Πλέον το bullying δεν είναι μία άγνωστη έννοια για την κοινωνία καθώς οι καταγραφές κρουσμάτων, σωματικής και ψυχολογικής βίας στα σχολεία, συνεχώς αυξάνονται.
Μεγάλο μέρος της καθημερινότητας των παιδιών λαμβάνει χώρα στο σχολείο. Η υπόλοιπη ημέρα είναι συνήθως γεμάτη με εξωσχολικές δραστηριότητες, φροντιστήριο και διάβασμα. Συνεπώς, οι εφτά ώρες που αφιερώνονται στο σχολείο θα πρέπει να είναι ώρες ηρεμίας, μάθησης και κοινωνικοποίησης.
Δυστυχώς, για ορισμένους μαθητές, αυτό δεν είναι δεδομένο. Αντί να απολαμβάνουν (όσο το δυνατόν γίνεται) το σχολείο ή έστω να πηγαίνουν με ουδέτερη διάθεση, καταλήγουν να το μισούν ή να το φοβούνται.
Η αλήθεια είναι ότι ο εκφοβισμός στο σχολείο μπορεί να πάρει πολλές μορφές και σίγουρα δεν επηρεάζει μόνο το θύμα, αλλά και τον θύτη. Φυσικά, το παιδί που βρίσκεται στην θέση του θύματος είναι αυτό που μειονεκτεί, στην συγκεκριμένη φάση. Στην πραγματικότητα, αν κοιτάξουμε την γενικότερη εικόνα, και τα δύο παιδιά χρειάζονται βοήθεια.
Το παιδί που εκφοβίζει
Η παιδική ηλικία του ανθρώπου είναι πολύ ιδιαίτερη. Αρχικά, χαρακτηρίζεται από «αθωότητα» και «ξεγνοιασιά». Στην συνέχεια, τα παιδιά έχουν το πολύ ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ελεύθερης σκέψης. Τέλος, επηρεάζονται.
Για τα παιδιά οτιδήποτε βρίσκεται γύρω τους μπορεί να γίνει αντικείμενο ενδιαφέροντος ή παιχνιδιού. Αυτό στην μικρή ηλικία. Στην εφηβεία αλλάζουν τα πράγματα. Αρχίζουν να θεωρούν ότι τα ξέρουν όλα και ότι είναι έτοιμα να αντεπεξέλθουν στο οτιδήποτε. Για αυτό τον λόγο πολλές φορές είναι πολύ αυστηροί κριτές.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτό μοιάζει με την αλαζονεία των ενηλίκων, σίγουρα όμως δεν μοιάζει με κακία. Επίσης στην εφηβεία ενδιαφέρονται πολύ για την κοινωνικοποίηση τους και ότι μπορεί να επιφέρει αυτή. Επιζητούν την προσοχή και προσεγγίζουν πιο εύκολα τα άτομα που είναι στο επίκεντρο της προσοχής.
Η σκέψη τους κινείται πολύ ελεύθερα όσο είναι μικρά και σιγά σιγά αρχίζει να περιορίζεται από όλα όσα μαθαίνουν. Ίσως για αυτό είναι και τόσο αντιδραστικά. Εννοείται, ότι πρέπει να μαθαίνουν τι θα πει σωστό και λάθος αλλά με υποστηρικτικό και όχι βεβιασμένο τρόπο.
Έτσι και αλλιώς, επηρεάζονται και μιμούνται. Αυτό σημαίνει ότι ακόμα και αν δεν έχουν διδαχθεί κάτι, το πιο πιθανό είναι να έχουν μία ιδέα αυτού του πράγματος και να το εφαρμόσουν μόνα τους.
Σε μία πρώτη, επιφανειακή, άποψη, βλέπουμε ότι τα παιδιά συμπεριφέρονται με πολύ συγκεκριμένα μοτίβα. Έτσι λοιπόν, θα πρέπει να μας ανησυχεί έντονα το γεγονός ότι ένα παιδί θέλει να βλάψει ένα άλλο σωματικά, ψυχολογικά ή λεκτικά.
Στην πρώτη εντύπωση το παιδί που εκφοβίζει φαίνεται να είναι ο «κακός» της υπόθεσης. Δεν είναι όμως. Η πράξη του είναι κακιά. Αυτό είναι απλώς ένα παιδί το οποίο εκείνη την στιγμή μιμείται κάποιον, θέλει να εντυπωσιάσει κάποιον που ανταγωνίζεται ή ακόμα εκτονώνει συναισθήματα πίεσης.
Συνοψίζοντας, υπάρχουν πολλοί ψυχολογικοί, οικογενειακοί, κοινωνικοί, γνωστικοί και συναισθηματικοί παράγοντες οι οποίοι μπορούν να οδηγήσουν ένα παιδί στον εκφοβισμό και την βία.
Είναι πολύ σημαντικό να δοθεί προσοχή και να γίνουν αντιληπτές οι αιτίες αυτής της συμπεριφοράς. Στην συνέχεια πρέπει να βρεθεί τρόπος να βοηθηθεί το παιδί ψυχολογικά, να έχει υποστήριξη και να του γίνουν κατανοητοί οι λόγοι για τους οποίους δεν πρέπει να ασκεί βία.
Αν χαρακτηρίσεις κάποιον ως «ταραχοποιό» είναι πολύ εύκολο στην συνέχεια να τον αφήσεις στην μοίρα του, πολλές φορές ίσως και ασυνείδητα, για τιμωρία. Αυτό όμως είναι λάθος.
Στην ουσία με αυτό τον τρόπο απλά βεβαιώνεις ότι για το συγκεκριμένο παιδί έχει καθοριστεί ο δρόμος του και ότι αυτό δεν μπορεί να αλλάξει. Τα παιδιά όμως είναι εύπλαστα όντα. Ο χρόνος σου ποτέ δεν πάει χαμένος σε αυτά.
Το παιδί που δέχεται εκφοβισμό
Τα παραπάνω χαρακτηριστικά εννοείται ότι ισχύουν για όλα τα παιδιά. Δεν τα εκδηλώνουν όμως με τον ίδιο τρόπο.
Υπάρχουν παιδιά που μπορεί να είναι πιο χαμηλών τόνων και να επιλέγουν την απομόνωση (μέχρι ένα βαθμό) ή να επιλέγουν να κερδίσουν την προσοχή των γύρω τους με τρόπους ίσως «μη συνηθισμένους» για τους συνομήλικους τους.
Αυτό πολλές φορές σε ορισμένα παιδιά φαίνεται σαν δείγμα αδυναμίας με αποτέλεσμα να θεωρούνται εύκολοι στόχοι για εκφοβισμό.
Τα ίδια παιδιά, δεν αντιδρούν στην επίθεση που δέχονται και πολλές φορές την συγκαλύπτουν προκειμένου να μην στοχοποιηθούν περισσότερο με οποιοδήποτε καινούργιο τρόπο.
Οι επιπτώσεις του εκφοβισμού πάνω τους είναι πολλές και σοβαρές. Αν δεν γίνει γρήγορα αντιληπτό από κάποιον ενήλικα το γεγονός ότι ένα παιδί έχει πέσει θύμα εκφοβισμού στο σχολείο, είναι πολύ πιθανό το παιδί αυτό να εμφανίσει από κοινωνικό άγχος μέχρι και κατάθλιψη.
Ο ενήλικας θα πρέπει να φροντίσει ώστε το «θύμα» να νιώσει ασφαλές και να καταλάβει ότι πάντα θα έχει το δικαίωμα να αντιδράει στα πράγματα που δεν του αρέσουν.
Είναι αναγκαίο να του δοθεί η δυνατότητα ψυχολογικής υποστήριξης ώστε να μπορέσει να νιώσει ξανά αυτοπεποίθηση και να μην κατηγορήσει ποτέ τον εαυτό του για αυτό που συνέβη.
Επιπλέον, είναι εξίσου σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι είναι «θύμα» στην συγκεκριμένη σειρά γεγονότων. Αυτά τα γεγονότα δεν θα το χαρακτηρίζουν για όλη του την ζωή, όπως ακριβώς ισχύει και για τον «θύτη».
Τι συμβαίνει πραγματικά
Καλώς ή κακώς, το bullying στο σχολείο είναι μία σχέση σχεδόν συντήρησης μεταξύ του θύματος και του θύτη. Ο ένας χρησιμοποιεί την δύναμη του σε σημείο κατάχρησης ενώ ο άλλος δεν την χρησιμοποιεί καθόλου. Παρόλο που υπάρχεί ανισότητα δύναμης συγχρόνως υπάρχει και αμοιβαία ανεπαρκής διαχείριση επιθετικότητας.
Αυτό είναι δείγμα προβληματικής συμπεριφοράς και των δύο πλευρών και χρήζει άμεσης προσοχής. Μπορεί να χρειάζονται διαφορετικού είδους προσέγγιση στην διαχείριση του κάθε ρόλου, αλλά κανένας από τους δύο δεν είναι χειρότερος ή καλύτερος, τυχερός ή άτυχος, δυνατός ή αδύναμος.
Ουσιαστικά, η μία πλευρά πρέπει να μάθει να χρησιμοποιεί την επιθετικότητα της μέσα από σχέσεις φροντίδας και να καλλιεργηθεί μέσα από την παιδεία ώστε να φέρει ένα θετικό αποτέλεσμα κοινωνικά. Έτσι είναι πιο πιθανό να αποφευχθεί η χρήση της με καταστροφικούς και σαδιστικούς όρους.
Αντίθετα η άλλη θα πρέπει να μάθει να εκφράζει περισσότερο την υγιή επιθετικότητα της. Η ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και της αυτοεκτίμησης θα φέρει εμφανές αποτέλεσμα στις περιπτώσεις που θα χρειαστεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της. Θα νιώθει ασφαλής και έτοιμη να αντιμετωπίσει ότι χρειαστεί, ειδικά αν κινδυνεύει η σωματική ή η ψυχολογική της ακεραιότητα.
Πολύ θετικό, φυσικά, θα ήταν αν και το σχολείο το ίδιο συνέβαλε στο να ληφθούν μέτρα για την αποφυγή τέτοιον καταστάσεων. Η ενημέρωση των μαθητών για τα δικαιώματα τους, η διδασκαλία κατάλληλων τρόπων έκφρασης της επιθετικότητας και η ευαισθητοποίηση των γονέων με ενημερωτικό υλικό είναι μόλις λίγα από τα πράγματα που θα μπορούσαν να γίνουν.
Εξάλλου, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα παιδιά έχουν απόλυτο δικαίωμα σε ένα σχολικό περιβάλλον το οποίο θα τους παρέχει ασφάλεια και προστασία.
Βασίλης Σέμπος
