Διάβασα κάποτε σ’ ένα άρθρο του γνωστού Αμερικανού γλωσσολόγου Noam Chomsky κάτι που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση και δεν το λησμονώ· ότι η γλώσσα – κάθε γλώσσα – μοιάζει με τον ωκεανό. Όπως δηλαδή ο ωκεανός είναι απέραντος και ατιθάσευτος, έτσι ακριβώς και η γλώσσα. Πώς λοιπόν θα μπορούσε κανείς να βάλει όρια και κανόνες σ’ ένα τέτοιο στοιχείο; Πράγματι έχει τονιστεί κατ’ επανάληψη ότι, με την αδιάκοπη εξέλιξη και μετάπλαση της γλώσσας στο στόμα των ομιλητών της, κάποια «λάθη» που υποτίθεται ότι εντοπίζουμε εμείς σήμερα, αύριο ενδεχομένως να προφέρονται και ν’ ακούονται εντελώς φυσικά από τους χρήστες της, και κατά συνέπεια να μην μπορεί να χαρακτηριστούν ως λάθη. Εύγλωττη συνηγορία υπέρ της άποψης αυτής αποτελεί η γνωστή ρήση του Ορατίου (Ars Poetica 71-72): usus est norma loquendi – ότι δηλαδή η χρήση είναι εκείνη που ρυθμίζει τους κανόνες της γλώσσας.
Πράγματι, υπάρχουν περιπτώσεις όπου δυσκολεύεται κανείς να πει με βεβαιότητα ποιο είναι το λάθος και ποιο το σωστό, αφού η χρήση η ίδια δημιουργεί αμφιβολία. Τα χρονοτοπικά λόγου χάριν επιρρήματα σε -θεν (ανέκαθεν, μακρόθεν κ.λπ.) σύμφωνα με τον οικείο γραμματοσυντακτικό κανόνα δεν χρειάζονται μπροστά τους την πρόθεση «από», γιατί βεβαίως η έννοια της πρόθεσης εμπεριέχεται στο μόρφημα -θεν. Ωστόσο συναντούμε την εκφορά τους με την πρόθεση «από» ήδη από την εποχή του Ομήρου! (λ.χ. Οδ. λ 18: απ’ ουρανόθεν, Κατά Μάρκον Ευαγγέλιο 5.6: από μακρόθεν). Είναι περιττό να τονιστεί ότι τα παραδείγματα αυτά, που έχουν την εξήγησή τους, δεν πρέπει να κλονίζουν την πεποίθησή μας ότι στην παραγωγή του λόγου δεν πρέπει να επικρατεί γραμματική ή συντακτική αναρχία, που διαταράσσει τον ειρμό και τη συνοχή του και αποσαθρώνει τελικά τα νοήματά του.
Το κυριότερο απ’ όλα είναι ότι δεν πρέπει επ’ ουδενί λόγω να δίνουμε την εντύπωση στους χρήστες της γλώσσας και ιδιαίτερα στους νέους μας ότι μπορούν να μιλούν και να γράφουν όπως θέλουν, επικαλούμενοι ανάλογα παραδείγματα από τη γλωσσική μας παράδοση ή προβάλλοντας τη δικαιολογία ότι το άκουσαν στον δρόμο, στην αγορά ή στο γήπεδο. Αντίθετα, έχουμε χρέος όλοι μας να τονίζουμε κάθε φορά στις νέες γενιές ότι η γλώσσα μας, όπως άλλωστε κάθε γλώσσα, αποτελεί το ανώτερο σύστημα επικοινωνίας – που υπακούει όμως σε κάποιους βασικούς κανόνες, τους οποίους δεν πρέπει να παραβιάζουμε. Οφείλουμε επίσης να υπογραμμίζουμε στους νέους μας τι αξία έχει η γλώσσα μας και τι θησαυρούς κρύβει μέσα της. Γι’ αυτόν τον λόγο επιβάλλεται να τη σεβόμαστε και να τη μελετάμε με σκοπό να την κατακτήσουμε – κάτι που δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση, αλλά απαιτεί επιμονή και υπομονή μεγάλη, χρόνο και κόπο πολύ. Προκειμένου όμως για το πολύτιμο αυτό αγαθό της ζωής, αξίζει να υποβαλλόμαστε σε κάθε μόχθο και κάθε θυσία.
Γερ. Α. Μαρκαντωνάτος, ΤΟ ΒΗΜΑ, 10/02/2013
Ο κ. Γερ. Α. Μαρκαντωνάτος είναι διδάκτωρ Κλασικής Φιλολογίας – συγγραφέας.
